Denizli Şivesi kitap haline getirildi

Ege’nin sanayi kenti Denizli; daha çok ‘Beyaz Cennet’ Pamukkale ve uzun ötüşü ile bilinen eşsiz Denizli Horozu ile tanınıyor. Fakat kent insanının dili de en az kent tarihi kadar eski ve sırlarla dolu bir dünya. Denizlili olmayan biri için halk arasında geçen günlük konuşmaları anlamak neredeyse imkânsız. Babadağ, Çameli, Güney, Çal, Bekilli ve Baklan gibi ilçelerde kadim lisanın izleri hiç kaybolmadan günümüze kadar aktarılmış. Denizlili gazeteci M. Kemal Tartılacı’nın 28 yıl önce hazırladığı Denizli Sözlüğü yöre insanını anlamakta güçlük çekenler için referans olmayı sürdürüyor.

13 YILINI HARCADI
1996 yılında hayatını kaybeden Tartılacı’nın ilk basımını sağlığında yayınladığı ‘Ben Denizlili İsem’ adlı kitabı içindeki sözlük ve yerel manilerle dikkat çekti. Tartılacı yıllar süren gazetecilik deneyiminden sonra 13 yıl Denizlililerin kullandığı kelime ve deyimleri derlediği kitabını 1993 yılında okurla buluşturdu. Tartılacı ikinci basımı yapılan kitabın ön sözünde “Derlenen bu sözcüklerin artık eskisi gibi konuşulduğunu sanmıyorum. Konuşuluyorsa da yüksek dağların eteklerindeki yörelerimizde konuşuluyordur” ifadelerini kullandı. Kitabın yayınlanmasından üç yıl sonra hayatını kaybeden Tartılacı, Denizli’de gazeteciliğin öncü ismi olarak kabul ediliyor. Yazar her yıl mezarı başında anılıyor.

BAŞKA ESERLER DE ÇIKTI
Tartılacı’nın kitabı akademisyenlere de ilham verdi. Bu alanda ilk ciddi çalışma Prof. Dr. Ceyhun Vedat Uygur tarafından hazırlandı. Denizli İli Ağız Sözlüğü adını taşıyan akademik çalışma 2007 yılında kitap olarak yayınlandı. Mehmet Yılmaz’ın yazdığı ve ünlü halk müziği sanatçısı Özay Gönlüm’ün ölümsüzleştirdiği Umman Ninenin Mektupları, Cengiz Sarıca’nın kaleme aldığı Hörü Nineden adlı kitaplar da Denizli şivesini anlatan diğer eserler olarak kayıtlara geçti. Denizli Büyükşehir Belediyesi bu iki kitabı da tekrar bastı. Ayrıca Denizli Bilmeceleri ve Denizli Manileri kitapları da yayınlanarak Denizli şivesine sahip çıkıldı.  

Kaynak SELAMİ AYDIN

İŞTE TARTILACI’NIN HAZIRLADIĞI DENİZLİCE SÖZCÜKLER

Alekdirek            Elektrik
Amıd                     Armut
Amalı Azgın        Maymun iştahlı
Anneç                  Karşıyaka
A’şana                  Ayşe Ana
Avgıntı                 Kalbin sıkıntı vermesi
Bahçıvangızı       Havuç
Ba’mag                Parmak
Bevvap                Hademe
Bekleb oturu     Hala bekliyor
Biyo                       Bir defa
Bıdırdanmak      Kendi kendine söylenmek
Büngüldek          Köstebek
Cascavlak            Soyulmuş
Cımıcık                 Çok az
Cıbıl                       Meteliksiz
Çoban Salı           Hayvan bahşişi
Çöğür                   Diken
Çemrenmeg      Paçaları sıvamak
Desdire                               Testere
Da’can                  Daha yeni
Delihödük           Çılgın delikanlı
Domuşuk            Asık suratlı
Ebelek göbelek                Saçma sapan
Enihon                 Gözü aç
Esge                      Asker
Fatrafilli               Hafif meşrep
Gapız                    Karpuz
Gavlimiz              Kararımız
Gageşik-burgeşik            Karmakarışık
Gıypıttırdı           Yan çizdi
Gıddırık                               Köçek
Gursak kakkınlığı             kalp hastalığı
Hal’lamca            Halil Amca
Hindi                     Şimdi
Hönkürde           İşte orada
Hallen-küllen etti            Dalarvere
Ihıcık                     Yakında
Ingırdama           Sızlanma
İlenmeg               Beddua etmek
Kela                       Kertenkele
Kitibiyoz              Beceriksiz
Kıstırgeç              Saç tokası
Külkeşkek           Halsiz, hasta
Löter                     Noter
Lümbedek          Tam yerine oturdu
Meytambal        Aksi huylu
Mıstıva                 Mustafa
Nakırda                               Nerede
Naturası bozuk Bedeni arızalı
Nekbet                                Uğursuz
Nişledin               Ne yaptın
Ö’kü                      İşte
Öndegibi             Gösterdiğin gibi
Össet                    O saat
Oklımag               Dua etmek
Pirişig                    Pusmuş
Pinsirik                 Hapşırık
Pampur                               Tren
Sarı basma          Sarılık
Saka                      Ceket
Samıt                    Dilsiz
Seggidi giyyak   Sek sek oyunu
Seyidmek           Koşmak
Simisoku             İçten pazarlıklı
Sımsır                   Cimri
Südü cımbıldak Mayası bozuk
ŞEddibetsiz        Münasebetsiz
Tasgapıması       Taskebabı
Talator                 Cacık
Tingoz                  Kendini bir şey sanan
Tulumgabası      Kalabalık
Ulamaç                Eklemek
Urola                    Uğurlar olsun
Velesbit               Bisiklet
Vacemin              Varacak mısın
Vıdırdama           Gizli konuşma
Yalım                     Galiba
Yeyni                    Hafif
Yayı Gırık             Hilekar
Yeneldi                Hafifledi
Yümseg                               Yüksek
Yüğlü                    Hamile
Zemheri Zürafası             Soğuğa meydan okuyan
Zehre                   Hububat
Zoptirik                                Oynak tavırlı erkek
Zönbeg                                Düşüncesiz
Zıbırttı                  Aklını oynattı