İmalattaki Hatalar Depremde Büyük Hasara Neden Oluyor

Depremler, dünyanın yapısından kaynaklanan doğal olaylardır ve milyonlarca yıldır meydana gelmektedir. Türkiye de bir deprem ülkesidir ve depremlerde ciddi mal ve can kayıpları yaşanmaktadır. İzmir’de meydana gelen depremde de kayıplarımız var. Depremlerin yapıya etkisi ve deprem hasarlarının sebebi bir kez daha yoğun bir şekilde tartışılmakta. Bilimsel temelde olması halinde, bu tartışmaların olası depremlerde meydana gelecek hasarın ve kayıpların azalmasına katkısı da olacaktır. Medyaya düşen görev de halka bu konudaki sağlıklı bilginin ulaşması için çaba göstermektir.

Depremleri engellemenin olanağı yoktur. Ancak, depremi tanıyarak, yapıların deprem etkisi altındaki davranışını anlayarak ve depreme dayanıklı yapılar tasarlayarak, olası depremlerdeki can ve mal kaybını azaltmak mümkündür. Tabii bu başlıkların, daha çok konunun uzmanları tarafından araştırılması, çalışılması gerekmektedir. Bu çalışmalardan elde edilen bilgiler ışığında deprem dayanıklı yapı tasarımı ile ilgili standart ve yönetmelikler hazırlanmaktadır. Türkiye’de akademik ve bilimsel düzeyde, depreme dayanıklı yapı tasarımı ile ilgili bilgilerin, yürürlükteki standart ve yönetmeliklerin, dünyadaki örnekleri ile kıyaslandığında geri kalır bir yanı yoktur. Peki neden, bir depremde benzer seviyede depremin gözlendiği bazı ülkelere göre daha fazla hasar ve kayıp ortaya çıkmaktadır? Bunun en önemli sebebi, yürürlükte olan yönetmeliklerde yer alan hususlara uyulması ile ilgili hatalar ve kusurlardır. Bu kusurları da yapının projelendirme aşamasından ziyade projeye uygun olarak imalatı aşamasında görmekteyiz.

İmalat esnasında karşılaşılan önemli bir sorun projede öngörülen malzeme kalitesinin yerinde sağlanamamasıdır. Betonarme bir binayı ele alırsak, imalatta kullanılacak beton kalitesinin ve donatı kalitesinin (betonarme demiri) projeye uygun olması gerekir. Bu konulardaki bilgi, ilgili standartlar hazırlanacak düzeydedir. Sorun bu standartlara uyulması veya uyulmamasıdır. Günümüzde hazır beton teknolojisi sayesinde proje sahasına istenen kalitede beton ulaştırılabilmektedir. Ancak betonun kalıplara yerleştirilmesi amacıyla dökümü, döküm sonrasında bakımı ile ilgili koşullara uyulmaması halinde projede dikkate alınan kalitede imalat gerçekleşmemiş olur.  

İmalat esnasında karşılaşılan başka bir önemli sorun, betonarme elemanlarda kullanılması gereken donatının yani betonarme demirinin, projede öngörülen detaylara sahip olarak eleman içerisine yerleştirilmemesidir. Bir yapının depreme karşı dayanıklı olması açısından, her bir donatının bir görevi vardır ve bu görevi uygun şekilde kullanıldığında yerine getirebilir. Örneğin bir kirişte (veya kolonda) kullanılması gereken donatının çapı, boyu, kaç tane olacağı, kirişte nereye yerleştirileceği projede detaylı olarak yer alır. Projede yer alan detaya uygun şekilde donatı kullanılmaz ise, projenin iyi hazırlanmış olmasının binanın deprem performansına hiçbir katkısı olmaz. Özellikle kolon ve kirişte kullanılan özel deprem sargı donatısının (etriye ve çiroz olarak bilinir), projede ifade edilmiş sıklıkta ve şekilde kullanılması hayatidir. Uygulamada en fazla sorun ise bu konuda gözlenmektedir.

Deprem davranışı açısından önemli bir sorun da binanın imalatından sonra yapıda uygunsuz bazı tadilatların yapılmasıdır. Bazen yapılarda tadilat gerekebilir ama bunun ilgili yönetmeliklerce izin verilebilir olması gerekir. Böyle olsa bile, ilgili tadilat sonrasında yapının güvenliği yapılacak hesaplarla kontrol edilmelidir. Hiçbir kontrol yapılmaksızın yapılacak tadilatlar yapının davranışını olumsuz şekilde etkiler. Örneğin, binanın alt katlarında bazı kolonların çeşitli amaçlarla sonradan kesilmesi çok büyük bir hatadır. Böyle bir hata sonrası, deprem olmadan bile binanın göçtüğü ve birçok can kaybının yaşandığı örnekleri Türkiye görmüştür.

Yukarıda deprem hasarına sebep olan bazı imalat hatalarına vurgu yapılmıştır. Örnekleri çoğaltmak da mümkündür. Bir yapının yürürlükteki standart ve yönetmeliklere uygun olarak hazırlanmış projesinin, yerinde projesi ile tam olarak uyumlu şekilde imal edilmesidir. Yoksa, kağıt üzerinde depreme dayanıklı bina, imalatı bittiğinde bu özelliğe sahip olmayacaktır. İşin kötüsü bu durumdan, olası ciddi bir depremde yaşayacağımızı kayıplarla beraber haberdar olacağımızı bilmek. İmalat denetimi görevini yaparken işçiler tarafından dövülen inşaat mühendisi haberleri, olası depremlerde yaşayacağımız hasar ve kaybın düzeyi ile ilgili olarak “anlayana sivrisinek saz” niteliğindedir.

                Prof. Dr. Ali Haydar KAYHAN, PAÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü