Yörüklerde Azık Torbaları

Yazın yaylalarda, kışın kışlaklarda, güzün güzleklerde yaklaşık bin yıldan bu yana Anadolu da konargöçer olarak yaşayan Yörüklerin başlıca geçim kaynağı hayvancılıktır. Ancak, Orhan Bey zamanında başlayan, konar, göçer Yörük aşiretlerinin iskân hareketleri 17. Yüz yılın sonlarında hız kazanmışsa da söz konusu birçok Yörük aşiretinin yerleşik yaşama geçmesi Cumhuriyet dönemini bulmuştur. Bir kısım konargöçer aşiretler, Atatürk döneminde büyük ölçüde etkinliğini yitirerek küçülmüşler çoğu zaman içinde ortadan kalkmış, bir kısmı toprağa yerleştirilmiş, bir kısmı ise bulabildikleri yayla ve kışlaklarda konargöçerliklerini sürdürmüşlerdir. 

Konargöçer yaşamın bir ürünü olan Yörüklerin azık torbaları, günlük yaşamda son derece kullanışlıdır. Günümüzde Yörüklerin kullandığı bu azık torbaları biraz biçim değiştirerek, hatta fazla yozlaşarak özellikle kentlerimizde genç kızlarımız tarafından “heybe”, “çanta” adı altında kullanılmaktadır. Genç kızlarımızın kullandığı bu torbaların dokuma ipleri genelde fabrika ipi boyutları daha dar, üzerinde ki motifler çoğunlukla özgün değildir. 

Oysa Yörüklerin kullandıkları azık torbaları gelenekten uzaklaşmamış, atkısını, çözgüsünü, elde kirmanla eğrilmiş, bükülmüş yün motifler özgündür. Azık torbalarının yanı sıra; Yörükler, tuz torbası, kaşık torbası gibi torbalarda kullanırlar. Ancak bu torbaların enleri, azık torbalarına göre daha dardır. 

Yörüklerin azık torbaları, ıstarda Yörük kadınları tarafından, yaylada ve ya kışlak da dokunur. Atkısı, çözgüsü yündür. Tek gözlüdür. Heybe gibi iki gözlü değildir. Üzerinde ki motifleri özgündür. Motifler torbanın ön yüzünde toplanmıştır. Sırta alındığında, bedene değen yüzde motif yoktur. Sadece dar veya geniş çubuklar vardır. Genelde, cicim tekniği ile dokunan torbaların yanı sıra, halı ve kilim torbaları da vardır. Torbalar, adlarını desenli yüzde orta zeminde yer alan motiflerin adından alır. 

Çobanın, boynuna veya omzuna rahatça asabildiği azık torbasının boyutları 35x50 cm veya 45x55cm arasında değişir. Dokunan bazı azık torbalarının ön yüzüne boncukların dizildiği örgülü püsküller vardır. Bazı torbalarının ağzını örten kapağı bulunmaktadır. Genellikle bu tür ayrıntılar, Yörük kızların çeyizi için dokuduğu torbalarda görülür. Her Yörük kızı çeyizinde birkaç azık torbası, heybe, tuz ve kaşık torbası bulundurur. Söz konusu dokumaların ipleri, yün motifleri, özgün boyaları kök boyadır. Yine torbaların ağız kısmında ki karşılıklı iki köşesine boyna asılması için, elde örülmüş veya kolanlar dikilir. 

Yörük’ün iki üç ayı göçerek yollarda geçer. Göç esnasında, sürüsünü otlatırken veya bir başka yöreye giderken Yörük azık torbasına ekmeğini, katığını hatta kavalını, çakısını koyar. Azık torbası, askerlerin ekmek çantasını taktıkları gibi takılır. Görünümü de soyludur. Çünkü usta bir Yörük kadınının elinden çıkan bir torbanın üzerinde, son derece uyumlu renklerin göz kamaştırdığı motifler bulunur. 

Azık torbaların üzerinde yöreden yöreye değişik motifler vardır. Özellikle Akdeniz bölgesinde Yörük kadınlarının dokuduğu torbaların motifli yüzünde, yıldız, eli belinde, koçboynuzu, muska, kurtağzı, akrep, çakmak, eli böğründe, aslan ağzı, kıvrım, sığır sidiği gibi motiflere aynen veya ufak değişikliklerle rastlamak mümkündür. 

Toplumsal değişimin Yörük yaşamında etkilenmesi sonucu azık torbaları yavaş, yavaş kullanımdan kalkmıştır. Bu gün Yörüklerin dokuduğu azık torbalarını, ya Etnografya Müzelerinde ya da özel koleksiyonlarda görmek mümkündür. 

Kaynak: Musa Seyirci-Batı Akdeniz Bölgesi Yörükleri