Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocuklarda sıkça görülen, dikkat, dürtü kontrolü ve aşırı hareketlilikle ilgili zorluklarla karakterize edilen bir nörogelişimsel bozukluktur. DEHB, genellikle çocukluk döneminde başlar ve erken tanı ve müdahale, çocukların yaşam kalitesini artırabilir. DEHB, sadece çocukları değil, yetişkinleri de etkileyebilir; ancak belirtiler çocukluk döneminde daha belirgindir.

DEHB'nin Temel Özellikleri

DEHB, üç ana bileşenden oluşur:

1. Dikkat Eksikliği: Çocuklar, belirli görevlere odaklanmakta zorlanabilir, ayrıntılara dikkat etmez, hatalar yapabilir, yönlendirilmiş görevlerde zorluk yaşayabilir.
2. Hiperaktivite: Çocuklar, yerinde duramayabilir, sürekli hareket etmek isteyebilir, fazla konuşabilir, durmaksızın koşabilir veya tırmanabilir.
3. Dürtüsellik (Impulsivite): Çocuklar, başkalarının sözünü kesebilir, sırayla bekleyemeyebilir, ani ve düşünmeden tepkiler verebilir.

DEHB'nin Belirtileri

DEHB, her çocukta farklı şiddetlerde ve kombinasyonlarda görülebilir. Belirtiler genellikle 7 yaş civarında fark edilmeye başlar, ancak bazen daha erken yaşlarda da belirgin hale gelebilir. DEHB'nin belirtileri, genellikle şu şekilde sınıflandırılabilir:

1. Dikkat Eksikliği Belirtileri:

• Görevlerde ve oyunlarda dikkatini uzun süre toplayamama.
• Çalışmalarında dikkatsizlik nedeniyle hatalar yapma.
• Talimatları takip etme ve detaylara dikkat etmede güçlük çekme.
• Organizasyon eksiklikleri; çantaların veya okul malzemelerinin düzenli olmaması.
• Sıklıkla unutkanlık, günlük görevleri yerine getirmekte zorluk.
• Çevredeki uyarıcılara aşırı duyarlılık (konsantrasyonu bozan dış sesler, hareketler vb.).

2. Hiperaktivite Belirtileri:

• Yerinde duramama, sürekli hareket etme isteği.
• Oyun veya diğer etkinlikler sırasında sakin olamama.
• Aşırı konuşma.
• Sabırsızlık, sıkça ve gereksiz yere hareket etme (örneğin, oturduğu yerden kalkma, etrafta koşma).
• Dikkatini bir konuya verememe ve sürekli olarak başka bir şeyle ilgilenme.

3. Dürtüsellik Belirtileri:

• Başkalarının sözünü kesme, soru bitmeden cevap verme.
• Bir sırada beklemek yerine aceleyle hareket etme.
• Duygusal patlamalar, ani öfke nöbetleri.
• Davranışları üzerinde kontrol sağlamakta zorluk çekme.

DEHB'nin Nedenleri

DEHB'nin kesin bir nedeni yoktur, ancak araştırmalar genetik, çevresel ve biyolojik faktörlerin rol oynayabileceğini göstermektedir. DEHB'nin olası nedenleri şunlardır:

• Genetik Faktörler: Ailede DEHB öyküsü olan çocuklarda bu bozukluğun görülme olasılığı daha yüksektir.
• Beyin Kimyası: Beyindeki nörotransmitter dengesizlikleri (özellikle dopamin ve norepinefrin) DEHB'ye katkıda bulunabilir.
• Doğum Öncesi ve Sonrası Faktörler: Annenin hamilelikte alkol veya sigara kullanımı, erken doğum, düşük doğum ağırlığı gibi faktörler DEHB riskini artırabilir.
• Çevresel Faktörler: Stresli bir ortam, aile içi çatışmalar, beslenme eksiklikleri gibi çevresel etkenler de rol oynayabilir.

DEHB Tanısı

DEHB'nin tanısı genellikle bir pediatrist, psikiyatrist veya klinik psikolog tarafından yapılır. Tanı süreci aşağıdaki adımları içerebilir:

• Gözlemler ve Anketler: Çocuk ve ailesinin davranışları hakkında ayrıntılı bilgiler alınır. Okulda ve evdeki gözlemler önemlidir.
• Davranış Değerlendirmesi: Çocuğun dikkatini nasıl yönettiği, davranışlarını nasıl kontrol ettiği ve öğretmenlerinin veya aile üyelerinin değerlendirmeleri göz önünde bulundurulur.
• Psikolojik Testler: Dikkat ve dürtü kontrolü üzerine yapılacak bazı testler DEHB'yi doğrulamak için yardımcı olabilir.
• Diğer Durumların Dışlanması: DEHB belirtileri, başka bir psikolojik veya nörolojik rahatsızlıktan kaynaklanıyor olabilir, bu yüzden bu durumların dışlanması gerekir.

DEHB'nin Tedavisi

DEHB tedavisi, çocukların bireysel ihtiyaçlarına göre kişiselleştirilmiş bir yaklaşım gerektirir ve genellikle şu yöntemlerden biri veya birkaçı ile yapılır:

1. İlaç Tedavisi:
   • Stimulant İlaçlar: DEHB'nin tedavisinde en yaygın kullanılan ilaçlar, merkezi sinir sistemi üzerinde uyarıcı etkisi olan ilaçlardır. Methylphenidate (Ritalin) ve amfetaminler (Adderall) gibi ilaçlar, dikkat eksikliği ve hiperaktiviteyi azaltabilir.
   • Non-stimulant İlaçlar: Eğer stimulant ilaçlar etkili olmuyorsa, atomoksetin (Strattera) gibi non-stimulant ilaçlar kullanılabilir.
2. Psikoterapi ve Davranışsal Terapi:
   • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): DEHB'li çocuklar, dürtü kontrolü, zamanı yönetme ve dikkat toplama konusunda rehberlik alabilirler. BDT, problem çözme becerilerini geliştirmeye yardımcı olabilir.
   • Davranışsal Terapi: Olumlu davranışları ödüllendirerek, istenmeyen davranışları ise ceza uygulamadan düzelterek, DEHB'li çocukların sosyal ve akademik becerilerini geliştirebilir.
   • Denizli imago psikoloji denizli pedagoglarını linke tıklayarak inceleyebilirsiniz.
3. Eğitim Desteği ve Okul Düzenlemeleri:
   • DEHB'li çocuklar için özel eğitim planları (IEP) veya 504 Planı (ABD’de uygulanan bir plan) gibi düzenlemeler yapılabilir. Bu planlar, çocuğun sınıfta daha iyi odaklanabilmesini sağlamak amacıyla özel yöntemler ve uyarlamalar içerir.
   • Davranış Yönetimi Stratejileri: Öğretmenler ve aileler için, çocukların dikkatini çekmeye ve düzenli bir şekilde odaklanmalarını sağlamaya yönelik stratejiler öğretilebilir.
4. Aile Desteği ve Eğitim:
   • Aile üyelerinin DEHB hakkında eğitim alması, çocukla etkili iletişim kurmalarını sağlar. Aile içindeki tutarlı disiplin, sevgi ve desteğin önemli olduğu unutulmamalıdır.
   • Zaman Yönetimi ve Organizasyon Becerileri: DEHB'li çocuklar, günlerini ve görevlerini organize etmekte zorlanabilir. Aileler, rutinler oluşturarak çocukların düzenli ve verimli bir şekilde yaşamalarına yardımcı olabilir.

Sonuç olarak,

DEHB, tedavi edilebilen bir durumdur. Erken tanı ve müdahale, çocukların eğitimsel ve sosyal gelişimlerini önemli ölçüde iyileştirebilir. Çocuğunuzda DEHB belirtileri fark ediyorsanız, bir uzmandan yardım almak, doğru tanı ve tedavi sürecine başlamak için önemli bir adımdır. DEHB, yönetilebilir bir bozukluktur ve uygun destekle çocuklar başarılı ve sağlıklı bir şekilde yaşamlarına devam edebilirler.