Yıkıcı Davranış, Dürtü Denetimi ve Davranım Bozuklukları

Yıkıcı davranış bozuklukları, çocuk ve gençleri akranları, aile üyeleri ve otorite figürleriyle sık sık karşı karşıya getiren, birtakım belirtilerle karakterize edilen bir dizi bozukluktur. 

Bu grubun içinde sayılan rahatsızlıklar;

Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu

Davranım Bozukluğu

Aralıklı Patlayıcı Bozukluk

Antisosyal Kişilik Bozukluğu

Piromani (Yangın Çıkarma) ve Kleptomani (Çalma) şeklinde dürtü denetim bozuklukları

*En sık karşılaşılanlar Karşı Gelme ve Davranım bozukluklarıdır.

KARŞIT OLMA KARŞI GELME BOZUKLUĞU  (KOKGB)

Çocuklarda 6 ay veya daha uzun bir süre boyunca görülen, yaşına ve gelişim düzeyine göre uygunsuz, olumsuz, saldırgan ve meydan okuyan davranış örüntüsü olarak kendini gösterir.

Hangi belirtiler bize KOKGB’yi düşündürür?

Öfkelenme eşiği düşüktür, sık sık tepesi atar.

Kırgın, içerlemiş görünür, sık sık alınganlık gösterir.

Öğretmen, okul müdürü, ebeveynler gibi büyükleriyle sık sık tartışmaya girer.

Büyüklerin isteklerine ve kurallarına uymaz, sıklıkla karşı gelir.

Bile bile başkalarını kızdırır.

Kendi yanlışlarından dolayı başkalarını suçlar.

Düşmanlık güdebilir, kin besleyebilir.

* KOKGB belirtileri yalnızca evde aile üyelerine karşı da olabilir.

* İlk belirtileri sıklıkla okul öncesi dönemde kendini gösterir.

* KOKGB’li çocuk ve gençlerin engellenmeye karşı toleransları düşük, duygusal tepkisellikleri yüksek olabilir.

* Hangi durumlarda davranım bozukluğuna ilerleme riski fazladır?

Tartışmacılık ve kin besleme belirtileri varsa

Daha erken, çocukluk döneminde belirtileri başlıyorsa

* Yalnız başına görülebileceği gibi, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile birlikteliği sıktır.

Görülme sıklığı nedir?

Çocuklarda KOKGB görülme sıklığı toplumlar arasında değişebilmekle birlikte ülkemizde ortalama yaklaşık %3,4 olarak bulunmuştur. 

Ergenlik döneminden önce erkeklerde kızlara göre 1,5 kat daha sık görülürken, ergenlikte cinsiyetlerde benzer oranda seyreder.

KOKGB gelişiminde risk etmenleri neler olabilir?

Sert, tutarsız ve/veya ihmalkar çocuk yetiştirme tutumları olan ailelerin çocuklarında KOKGB’ye daha sık rastlanır.

Bir takım genetik etkenler de rahatsızlığın gelişiminde rol oynayabilir.

Davranım Bozukluğu

Belirtileri KOKGB’e göre daha ağırdır, davranım bozukluğu olan çocuk ve gençler son 1 yıl içinde toplumsal kuralları çiğneme, zarar vericilik boyutunda saldırganlık, yalancılık, dolandırıcılık gibi belirtilerden bir veya birkaçını gösterirler.

Bu belirtiler nasıl görünüm verir?

İnsanlara gözdağı verme, onların gözünü korkutma

Sık sık kavga, dövüş başlatma

Sopa, bıçak, kırık cam gibi başkalarını yaralayabilecek bir gereç kullanma

İnsanlara ve/veya hayvanlara acımasızca davranma

Başkasına ait eşyaları göz önünde, tehdit veya kapkaç ile çalma

Başkalarının eşyalarına bile bile zarar verme, yangın çıkarma

Elde etmek, çıkar sağlamak için yalan söyleme

Başkalarının evine, arabasına zorla girme, pahada ağır nesneleri çalma

Evden kaçma, geceyi dışarıda geçirme

Sık sık okuldan kaçma şeklinde belirtilerin en üçünün 1 yıldır var olması ile tanı konur.

Çocukluk döneminde veya ergenlik döneminde başlayabilir.

Çocukluk dönemi başlangıçlı olanlar

Bu çocuklar sıklıkla başkalarına fiziksel şiddet gösterirler

Genellikle erkek çocuklardır

Akranları ile ilişkileri bozuktur

Sıklıkla dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olmak üzere öğrenme güçlüğü gibi diğer nörogelişimsel bozukluklarla birlikte seyreder.

Ergenlik döneminde başlayanlara göre belirtilerin erişkinlikte de sürmesi daha olasıdır.

Topluma yararlı duyguların kısıtlı olduğu alt tip (katı-duygusuz tip) çocukluk başlangıçlılarda daha sık görülür.

Ergenlik dönemi başlangıçlı olanlar

Akranlarıyla ilişkileri daha iyidir

Daha az saldırgan davranışlar gösterirler

Erişkinliğe kadar sürmesi daha az görülür

Her iki cinsiyette dengeli oranda görülür.

Cinsiyetler arasında da belirtilerde farklılıklar söz konusudur. 

Erkeklerde daha çok kavga çıkarma, fiziksel saldırganlık, okulda disiplin cezası alma görülür. 

Kızlarda ise yalan söyleme, evden kaçma, okulu asma, madde kötüye kullanımı, cinsel davranışlar ve ilişki sorunları ile kendini gösterebilir.

Davranım Bozukluğu için risk oluşturan durumlar nelerdir?

Kaotik bir aile ortamında yetişme

İhmalkâr, tutarsız çocuk yetiştirme tutumları

Katı disipline maruziyet

Bakımvericilerin sık değişmesi

Çocuğun veya gencin yetersiz gözetimi (Arkadaşlarını tanımama, ev dışındaki zamanlarında nerede ve kimlerle vakit geçirdiğini bilmeme, akademik düzey, öğretmen ve akranlarıyla ilişkileri gibi konularda okul, öğretmenlerle irtibat halinde olmama vb.)

Geniş ailede yaşama

Ailede alkol kullanımı, duygu durum bozuklukları, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, davranım bozukluğu gibi çeşitli ruhsal bozukluklara sahip bireylerin olması (Genetik risk)

Akranları tarafından reddedilme

Yasalara karşı gelen veya olumsuz alışkanlıkları olan akran gruplarına dahil olma.

Yıkıcı Davranış Bozukluklarının Tedavisi nasıldır?

Tedavide okul, aile, çocuk veya genci içeren bütüncül yaklaşım önemlidir;

Ebeveyn tutumlarına yönelik danışmanlık, aile içi farklı ilişki sorunları varsa aile danışmanlığı veya terapisi

Çocuğun öfke kontrolü veya eşlik eden depresyon, kaygı belirtileri gibi duygusal sorunlara dönük bireysel psikoterapi

DEHB birlikteliği varsa veya kontrol edilmesi güç, kendine, çevresindekilere zarar verici düzeyde agresif davranışlar varlığında psikiyatrik ilaç tedavisi

Okul ortamını düzenlemeye yönelik yaklaşımlar tedavinin önemli maddeleridir.